Верабей, сава i птушыны суд
Сямейнае чытанне
Ну вось, давай мы з табой сядзем ды паслухаем, што было калісь. Гэта расказаў мне дзед. А майму дзеду – ягоны дзед. А таму дзеду – яшчэ ягоны дзед. А дзеду дзеда нашага дзеда расказалі іншыя разумныя людзі. Так што ўсё гэта праўда.
У тыя даўнія часы птушкі жылі такой самай дзяржавай, як і людзі. Ад дзяржавы той засталася толькі памяць, бо нішто не вечнае на свеце. Але некалі яна была. Былі там свае птушыныя аркестры, свае школы, свае птушыныя суды. А цяпер, сёння, усё птаства толькі слаба-слаба помніць пра тыя часы.
I жыў у той дзяржаве такі сабе шэры верабей. Як і цяпер, шукаў зернейкі, цвыркаў летам і мерзнуў зімою. I быў такі самы нахабны, як і зараз. Толькі што ў тыя часы ён не скакаў адразу абедзвюма ножкамі, а хадзіў як людзі. Адной лапкай – другой лапкай. Левай – правай. Левай – правай. Раз – два. Раз – два.
Хадзіў сабе і спяваў:
– Я – вясёлы верабей,
Я – арол-верабей,
Вельмі смелы верабей,
Верабей,
Верабей,
Вера-
Вера-
бей!
Вельмі добры верабей! I трэба было здарыцца, што тэты верабей правініўся. I правіна тая была – глупства. Але і зараз некаторыя птушкі за яе плоцяцца.
Проста была вясна. Цёпла. Зелена. Паветра салодкае. I вырашыў верабей не ляцець дадому на крылах, як ашалелы, а прайсціся, пагуляць. I нанесла тут на яго слаўную сямейку. Сітавак. Тых, што хвастамі трасуць. Ідуць перад ім па алеі і хвастамі махаюць. Ну, тата і мама-сітаўка не так махалі. Затое маладая сітаўка трэсла хвастом за траіх. А які прыстойны верабей гэта вытрымае?! Спытайце ў кожнага вераб’я. Ніякі.
Вось і наш верабей не вытрымаў. Размахнуўся крыльцамі і ляпнуў сітаўку па хвасце. Пагарачыўся.
Сітаўкі шкодныя былі. Ім падставіць другому ножку было, як табе яблык з’есці. Пайшла скарга арлу. Слова за слова – сабраўся птушыны суд. Вадзяны бугай – суддзя, удод – пракурор, шчыгол – адвакат, чыжык і чачотка – прысяжныя. Кепскі быў выбар, бо чыжык хацеў з чачоткаю ажаніцца і думаў пра ўсё, як яна.
Шчыгол яму раду радзіў
Нелукаву просту:
«Бяры сабе чачотачку
Яна твайго росту».
А чачотка была ўсёй душой за сітаўку, бо і тая, і другая былі аднаго поля ягады.
I вырашыў птушыны суд, што трэба злавіць вераб’я і за гэткае ягонае свавольства прыкладна пакараць.
Спалохаўся верабей і ўцёк. А ўсё птаства – за ім. Як хмараю, неба закрылі.
Бачыць верабей, што не ўцячэш. Угледзеў дупло і шмыгнуў у яго. Сядзіць, нібы ў крэпасці.
Пачалі птушкі ў дупло лезці.
Але верабей быў хітры. Выбраў такое дупло, што дзверы былі якраз на яго зроблены. Hi болышыя, ні меншыя. Малая птушка палезе, то ён з ёю лёгка справіцца і выкіне. А большая аніяк не пралезе. Хіба што адну дзюбу прасуне.
Валтузіліся-валтузіліся птушкі. Бачаць, сілаю вераб’я ў ягоным замку не возьмеш. Значыць, трэба браць крэпасць зморам.
Паселі вакол і чакаюць. Захоча верабей есці і піць – сам вылезе.
Чакалі-чакалі. Аж тут пачала падаць на зямлю ноч. Захад гасне. У лесе ўсё шэрае робіцца. Пасля цямнее. А птушкам уначы належыць спаць. У цёплым гняздзе, як табе ў цёплым ложку. Галаву пад крыло, як ты ў падушку. Ды і свішчы сабе дзюбай, як ты носам.
Вочы ў птушак зліпаюцца. Пазяхаюць птушкі. Але як пойдзеш спаць, то верабей уцячэ.
– Трэба вартавога паставіць, – дадумаўся ўрэшце коршак.
– Каго? – працывікала сінічка.
– Хто ўначы не спіць, – заліўся шчыгол.
– Ляляка. Ляляка. Казадоя. Казадоя, – зашчабяталі ўсе.
– Н-ну-у н-ну-у – прагудзеў вадзяны бугай. – Ма-лы, малы! Са-ву! Са-ву!
I тут усе вырашылі, што лепей за саву нікога не знойдзеш. Уначы не спіць – раз. Ноччу лепей, чым днём, бачыць – два.
А сава ў той час была зусім без пер’яў. Голая, як абскубаная курка. Жоўтая. Худая. Выгляд сараматны і гнюсны. Кепска ёй было жыць. Удзень горача, а уначы холадна.
I таму сава абурылася.
– Не буду я вартаваць, – сказала сава. – Мала, што я уначы не сплю і добра бачу. Усе птушкі ў пер’ях, ды яшчэ ў цёплым спаць будуць. А я, сірата, адна сярод усіх. Голая, як палец, ды яшчэ і вартуй. Холадна. Не буду.
– Ну паслужы адзін раз грамадзе, – сказаў удод.
– Не буду я дбаць пра грамаду, – забубніла сава. – Яна пра мяне не дбае.
– Дык што ж рабіць? – спытаў коршак.
– А вось што, – сказала сава. – Калі хочаце, каб я ў вартаўніках хадзіла, то пашыйце мне кажух.
– Як? – спытаў шчыгол. – Што, нам авечак ісці лупіць?
– Птушыны кажух. Скіньцеся кожны па перку І аддайце мне.
Узрадаваліся птушкі. Адно пёрка – глупства. 3 аднаго пёрка не абяднееш і не ўзбагацееш. Аддай яго ды ідзі спаць.
Скінуліся па адным пяры і зрабілі саве дзівоснае футра. А паколькі ў кожнай птушкі свой колер, то апярэнне ў савы з таго часу рознакаляровае. Ёсць пер’і жоўтыя, ёсць бурыя, ёсць рыжыя І шэрыя, белыя і чорныя.
Разляцелася птаства спаць. Села сава перад дуплом. Вартуе. Не спіць. Глядзіць на ўсе вочы. А ў лесе хораша. Месяц вялізны. Усё, нібы ўдзень, відаць.
Выгляне верабей з дупла – сядзіць сава, брыда гэткая. Гараць савіныя вочы, як дзве залатыя поўні. Яму ўжо і есці хочацца, вераб’ю. Высуне галаву – пільнуе сава, гнюснасць такая. Аж плача верабей.
Тым часам днець пачало. А совы ўдзень нічога не бачаць, спяць. Пачала сава кляваць дзюбай. Пачалі ў яе вочы зліпацца, нібы хто іх мёдам намазаў.
А птушкі заспалі. Такая ў лесе раса халодная. Так цёпла ў гняздзе. Ну, яшчэ хвіліну паспім. Ну, яшчэ другую.
Выглянуў верабей – спіць сава. Дзень на дварэ, ды яшчэ з непрывычкі размарыла яе ў цёплым кажусе. Верабей чакаць не стаў. Выбраўся з дупла І давай лататы.
Толькі праз гадзіну дабудзіліся птушкі савы. Глянулі ў дупло, а вераб’ём там даўно і не пахне.
– Ах ён, нахаба! Ах ён, басурман, бессаромныя вочы! Ну і ты, сава, добрая! Не падпільнавала, так? А нашто мы тады па перку скідаліся?!
– А вы чаго праспалі? – спытала сава.
– Добра, яшчэ пагаворым, – закрычалі птушкі. – У пагоню! Хапаць вераб’я!
Ганяліся яны за вераб’ём цэлы год і неяк усё ж злавілі. Хацелі спачатку пакараць яго тым, што звязаць яму крылы. Але потым раздумалі. Прападзе верабей. I калі чалавечы суд павінен трымацца за чалавечнасць, то птушыны павінен трымацца за птушынасць. Таму звязалі вераб’ю не крылы, а ногі.
I стаў з таго часу верабей скакаць адразу дзвюма ножкамі.
А саве ўсе птушкі да гэтага часу аніяк не могуць дараваць, што яна праспала. Надта ўжо сваіх пер’яў шкада.
I вось варта саве раніцай не дабрацца да дупла і заснуць недзе пад ялінай ці кустом, – тут усе птушкі навальваюцца на яе цэлай хмарай, скубуць ды крычаць:
– Аддай маё пер’е! Аддай маё пер-р-р’е!
Не верыш – спытай у старых людзей, у паляўнічых, якія гэта на свае вочы шмат разоў бачылі.
I хаця сава і суцяшае сябе, што арол i сокал яе не чапаюць, а скубуць яе, бязвінную, адны вароны, сарокі ды пахучыя удоды – дрэннае гэта, па-мойму суцяшэнне.
Дробязь тая – самае гэта нікуды не вартае на свеце. Лепей ужо з арлом схапіцца, абы толькі розная жамяра ды малеча цябе не шчыкалі І не скублі.
…Адзін толькі верабей, нават і цяпер, жыве і не шманае. Ну, ногі скруцілі. Падумаеш, бяда вялікая. Скача сабе на абедзвюх адразу ды заліваецца:
Я – вясёлы верабей,
Я – арол-верабей,
Вельмі смелы верабей.
Верабей,
Верабей,
Вера-
Вера-
бей!
Уладзімір КАРАТКЕВІЧ